Η γονικότητα είναι ένα ταξίδι γεμάτο προκλήσεις, μάθηση και εξερεύνηση. Αποτελεί μία δυναμική , εξελικτική διαδικασία , αφού, όπως επισημαίνει η θεωρία ανάπτυξης ,οι γονείς ανατρέφουν άτομα που βρίσκονται συνεχώς σε μία κατάσταση αλλαγών και εξελίξεων. Ο γονέας αποτελεί το πρωταρχικό δάσκαλο του παιδιού ,και οι εμπειρίες που αποκομίζει το παιδί μέσα από τη παρατήρηση του γονέα είναι από  τα πολυτιμότερα μαθήματα της ζωής του. Αυτό σημαίνει ότι οι γονείς χρειάζεται να έχουν επίγνωση των εμπειριών που προσφέρουν ,είτε  εκούσια είτε  ακούσια . Οι αντιδράσεις , οι πράξεις , οι αποφάσεις των γονέων γίνονται πρότυπα για τα παιδιά τους . Συχνά, οι γονείς προβληματίζονται σχετικά με την εφαρμογή της κατάλληλης πειθαρχίας .Η πειθαρχία μπορεί να είναι αποτελεσματική μόνο εάν γίνεται αντιληπτή  με την θετική σημασία του όρου , δηλαδή ως μορφή καθοδήγησης με θετικές ενέργειες δείχνοντας σεβασμό και αποφεύγοντας  σκληρές ή ταπεινωτικές πρακτικές. Κλειδί σε αυτή τη διαδικασία είναι ο διαχωρισμός δύο εννοιών που συχνά μπερδεύονται : «τιμωρία» ή «συνέπεια»;

Τιμωρία

Η τιμωρία ορίζεται ως η αρνητική αντίδραση του γονέα σε μία συμπεριφορά του παιδιού , με σκοπό την μείωση ή εξάλειψη της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς μέσω της επιβολής δυσάρεστων συνεπειών. Η τιμωρία δεν σχετίζεται άμεσα με την συμπεριφορά του παιδιού, επιβάλλεται αυθαίρετα και συχνά είναι δυσανάλογη. Στόχος της είναι η πρόκληση φόβου, ντροπής , ενοχής ,με σκοπό τη καταστολή της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς.  Επικεντρώνεται στο άτομο και όχι στη πράξη ( « είσαι κακό παιδί, είσαι απαράδεκτος»). Η τιμωρία δεν έχει διδακτικό χαρακτήρα, αλλά αποτελεί την πρόσκαιρη έκφραση της έντασης και του θυμού των γονέων , φανερώνοντας την άνιση υπεροχή του ενήλικα απέναντι στο παιδί.

Παράδειγμα τιμωρίας :

 Το παιδί αρνείται να τακτοποιήσει τα παιχνίδια του → Απαγόρευση παιδικής χαράς που είχαν σχεδιάσει για το απόγευμα .

Το παιδί δεν κάνει τα μαθήματά του → απαγόρευση τηλεόρασης για μία εβδομάδα.

Η τιμωρία έχει βλαβερές συνέπειες , τόσο στο παιδί όσο και στη σχέση γονέα-παιδιού. Η τιμωρία έχει συνδεθεί με μειωμένη αυτοεκτίμηση , ψυχικές διαταραχές όπως άγχος , κατάθλιψη, δυσκολία στις κοινωνικές σχέσεις , καθώς και βίαιη συμπεριφορά στην ενήλικη ζωή.  Στη σχέση γονέα- παιδιού, λειτουργεί ως εμπόδιο απέναντι στην ανάπτυξη μίας υγιούς σχέσης εμπιστοσύνης και συνεργασίας , ενώ δημιουργεί εχθρότητα και φόβο απέναντι στο γονέα.

 

Συνέπεια

Πιο συγκεκριμένα , η φυσική συνέπεια είναι εκείνη που προκύπτει φυσικά και άμεσα από τις επιλογές του ατόμου χωρίς την παρέμβαση των ενηλίκων. Για παράδειγμα , το παιδί αρνείται να φορέσει το μπουφάν , οπότε βγαίνει έξω και κρυώνει. Οι φυσικές συνέπειες ενισχύουν την αυτορρύθμιση και την υπευθυνότητα. Κάποιες φορές γίνονται επικίνδυνες ,π.χ. το παιδί αγγίζει το μάτι της κουζίνας ,ή απομακρυσμένες χρονικά , ώστε τα παιδιά να μάθουν το αποτέλεσμα της πράξης τους , π.χ. το παιδί αρνείται να πλύνει τα δόντια του. Σε αυτές τις περιπτώσεις χρειάζεται ο γονέας να χρησιμοποιήσει λογικές συνέπειες ,που αποτελούν το λογικό αποτέλεσμα μίας ενέργειας.

Παραδείγματα λογικών συνεπειών μέσα στη καθημερινότητα.

Το παιδί πετάει τα παιχνίδια → ο ενήλικος αφαιρεί τα παιχνίδια για μικρό χρονικό διάστημα

Το παιδί χύνει/λερώνει κάτι → βοηθάει στο καθάρισμα

Το παιδί παίζει με μη ασφαλή τρόπο → χρειάζεται να κάνει ένα διάλειμμα μέχρι να ηρεμήσει

Το παιδί δεν κάνει τα μαθήματά του →  δεν μπορεί να παρακολουθήσει τηλεόραση

Οι λογικές συνέπειες είναι απαραίτητο να είναι προσυμφωνημένες με το παιδί και να δείχνουν σεβασμό. Οι λογικές συνέπειες χρειάζεται να είναι  σταθερές και σύντομες,  διαφορετικά παίρνουν τη μορφή τιμωρίας π.χ. το παιδί μπορεί να μην δει τηλεόραση για ένα απόγευμα και όχι για έναν μήνα.

Η τεχνική αυτή βοηθά το παιδί να σκέφτεται , να ζυγίζει τις συνέπειες των αποφάσεων του και να αναλαμβάνει την ευθύνη για τις αποφάσεις του. Συμβάλλει στη δημιουργία  υγιούς εποικοδομητικής σχέσης εμπιστοσύνης γονέα – παιδιού . Μακροπρόθεσμα αναπτύσσει την αξία της υπευθυνότητας , την κριτική σκέψη , τη θετική εικόνα εαυτού, καθώς και την δεξιότητα της αυτορρύθμισης.

Μη αποτελεσματικές μέθοδοι πειθαρχίας.

Οι Painter & Corsini αναφέρουν ως μη αποτελεσματικές μεθόδους πειθαρχίας :

→ Ασυνεπής γονική συμπεριφορά.

→ Εκρήξεις ή εκνευρισμός που συνοδεύονται με απειλές , φωνές ή βία.

→ Ανελαστική ή εξαιρετικά αυταρχική πειθαρχία.

→ Μειωμένη γονική εποπτεία και ελάχιστη συμμετοχή ή παραμέληση.

Τέλος , σημαντικό είναι να αναφερθεί η σωματική τιμωρία ως μέθοδος αρνητικής πειθαρχίας. Η σωματική βία αποτελεί έκφραση της αποτυχίας των γονέων να εφαρμόσουν εποικοδομητικούς τρόπους καθοδήγησης του παιδιού. Έχει σοβαρές και καταστροφικές επιπτώσεις στο παιδί. Οι σωματικές τιμωρίες περιλαμβάνουν χτυπήματα του παιδιού με τα χέρια ή αντικείμενα , τραβήγματα μαλλιών , τσίμπημα , σπρώξιμο, κλείδωμα σε χώρο . ταρακούνημα κ.α..

 

Αντί επιλόγου

Η γονικότητα απαιτεί υπομονή, αγάπη και συνειδητότητα. Είναι μία δύσκολη διαδικασία μέσα  από την οποία ο γονέας χρειάζεται να εξελίσσεται συνεχώς  , αφού είναι υπεύθυνος όχι μόνο για τη σωματική και συναισθηματική ευημερία του παιδιού  , αλλά και για την συνολική ανάπτυξη της προσωπικότητας , δίνοντας τη δυνατότητα να αξιοποιήσει στο έπακρο το δυναμικό του. Η επιλογή της συνέπειας ή της τιμωρίας δεν είναι απλώς ένας τρόπος διαχείρισης συμπεριφοράς , αλλά μία βαθύτερη απόφαση για τη σχέση που θέλουμε να χτίσουμε με τα παιδιά , καθώς και τις αξίες και τα ιδανικά που θα θέλαμε να υιοθετήσουν.

« Τα παιδιά μαθαίνουν καλύτερα όταν αισθάνονται ασφαλή, αγαπητά και κατανοητά από τους γονείς τους . Η θετική επιρροή ξεκινά από την επικοινωνία και την ενσυναίσθηση.»

-Murray Bowen.

 

Κωνσταντίνα Λάχα
Ψυχολόγος, Εκπαιδευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια

 

 

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Arnall, J. (2015). Πειθαρχία χωρίς τιμωρία. Εκδόσεις Μάρτης.

Βigner, J.J., & Gerhardt,C, (2020). Σχέσεις γονέα -παιδιού. Εισαγωγή στη γονικότητα. Εκδόσεις Πεδίο.

Siegel, D. J., & Bryson, T. P. (2019). Πειθαρχία χωρίς δράματα (Α. Γουναροπούλου, Μεταφρ.). Εκδόσεις Πατάκη. (Πρωτότυπο έργο δημοσιευμένο το 2014)

Wyckoff, J. L., & Unell, B. C. (2021). Πειθαρχία χωρίς ξύλο και φωνές (Α. Παπασταύρου, Μεταφρ.). Εκδόσεις Μίνωας. (Πρωτότυπο έργο δημοσιευμένο το 1984)

Χρήσιμες ιστοσελίδες

Elgin, J., & Alvarez, S. (2020, Μάρτιος 2). Natural and logical consequences. Helping Families Thrive. Ανακτήθηκε από https://helpingfamiliesthrive.com/natural-versus-logical-consequences/